مرکز تخصصی روانشناسی در شرق و شمال تهران

تیزهوشان نوع 3: تیزهوشان پنهان

تیزهوشان نوع 3 با عنوان «تیزهوشان پنهان» شناخته شده اند. این طبقه از تیزهوشان معمولاً دخترانی هستند که در دوره راهنمایی تحصیل می کنند ، هرچند پسران نیز ممکن است تمایل داشته باشند تیزهوشی خود را پنهان نمایند. اگر پسر تیزهوشی به صورت پنهان فعالیت کند- که این عموماً در دبیرستان رخ می دهد- معمولاً در واکنش به فشارهایی است که برای شرکت در فعالیت های ورزشی به او وارد می شود. به طور کلی، تیزهوشان نوع 3 دخترانی هستند که در دوره راهنمایی، « نیاز به تعلق » در آنها به طور چشمگیری افزایش می یابد( کِر، 1985). آنها استعداد خود را انکار می کنند تا از طرف همسالان عادی خود بیشتر مورد پذیرش قرار گیرند. دانش آموزانی که به فعالیت های تحصیلی یا خلاق علاقه زیادی دارند و از انگیزه بسیار بالایی نیز برای پرداختن به این فعالیت ها برخوردارند، ممکن است به صورت ناگهانی دستخوش یک تغییر به ظاهر اساسی شوند و تمامی علاقه خود را به فعالیت های پیشین از دست دهند. تیزهوشان نوع 3 به طور مکرر احساس اضطراب و عدم امنیت می کنند. بیشتر اوقات، نیازهای در حال تغییر آنها با انتظارات معلمان و والدین در تضاد قرار می گیرد؛ بزرگسالان نیز اغلب طوری به رفتارهای این کودکان واکنش نشان می دهند که موجب افزایش مقاومت و انکار آنها می شود هم اکنون این گرایش وجود دارد که این کودکان را وادار کنند برنامه آموزشی خود را ، بدون توجه به احساسشان نسبت به آن برنامه، ادامه دهند. به نظر می رسد پذیرش بی قید و شرط تیزهوشان نوع 3 بسیار سودمند باشد.

هرچند نباید به تیزهوشان نوع 3 اجازه داد همه پروژه ها یا کلاس های پیشرفته را رها کنند، اما هنگامی که در حال تجربه این مرحله انتقالی هستند باید روش های دیگری را برای برآورده کردن نیازهای تحصیلی آنها مورد بررسی قرار داد. به چالش کشیدن آن دسته از تیزهوشان نوع 3 که از خودت مقاومت نشان می دهند ممکن است باعث شود که این نوجوانان با افرادی بیگانه شوند که می توانند آنها را در برآورده کردن نیازها و اهداف بلند مدت شان یاری کنند.

تیزهوشان نوع 4 : تیزهوشان ترک تحصیل کننده

تیزهوشان نوع 4  خشمگین و عصبانی می باشند آنها از دست خود و دیگر بزرگسالان خشمگین هستند زیرا سال های سال است که مدرسه نیازهایشان را برآورده نکرده است؛ به همین دلیل، احساس می کنند طرد شده اند. این کودکان ممکن است خشم خود را با افسردگی و گوشه گیری یا رفتارهای برون ریزی و واکنش های دفاعی نشان دهند.تیزهوشان نوع 4 علاقی دارند که خارج از چارچوب برنامه های مدرسه عادی قرار دارد، بنابراین، استعداد و علاقه آنها در این زمینه های غیرعادی مورد تأیید و حمایت قرار نمی گیرد. به نظر می رسد مدارس به آنها توجهی ندارند و حتی شاید نسبت به آنها خصومت نشان می دهند. تیزهوشان نوع 4 معمولاً دانش آموزان دبیرستانی هستند، هرچند گاهی اوقات ممکن است یک کودک دبستانی، گاه به گاه یا در روزهای خاصی به مدرسه برود و به لحاظ عاطفی وروانی ، نه به صورت واقعی ، « ترک تحصیل » کرده باشد. بیشتر دانش آموزان نوع 4 تیزهوشانی هستند که خیلی دیر – شاید در دبیرستان – شناسایی می شوند. آنها افرادی عبوس و کینه جو هستند زیرا احساس می کنند طرد شده مورد غفلت قرار گرفته اند. عزت نفس آنها بسیار پایین است و نیاز دارند با یک بزرگسال مورد اعتماد، روابط شغلی نزدیکی برقرار کنند. برنامه های آموزشی سنتی برای تیزهوشان نوع 4 مناسب نیست. مشاوره خانواده کاملاً ضروری است و خدمات مشاوره فردی نیز باید به آنها ارایه شود. برای شناسایی حوزه هایی که احتمالاً نیاز به برنامه ی ترمیمی دارند، ارزیابی تشخیصی ضروری است.

تیزهوشان نوع 5 : تیزهوشان معلول

دانش آموزان نوع 5 اشاره تیزهوشانی دارد که به لحاظ جسمی یا هیجانی معلول اند و یا دارای ناتوانی در یادگیری هستند. بیشتر برنامه های ویژه تیزهوشان قادر به شناسایی این کودکان نیستند. علاوه بر این هیچ گونه برنامه ویژه ای که بتواند نیازهای خاص این کودکان را مورد توجه قرار دهد و آنها را برآورده سازد، طراحی نشده است. خوشبختانه، پژوهش هایی که در زمینه شناسایی کارآمد این کودکان انجام شده، نویدبخش بوده است و روش هایی نیز به منظور فراهم کردن برنامه های ویژه برای این کودکان پیشنهاد شده است (دانیلز، 1983؛ فاکس، برودی و توبین ، 1983؛ گاندرسون، مایش و ریس ، 1988؛ میکر، 1977؛ و ویتمور و میکر، 1985).

این کودکان، اغلب رفتارهایی را که در مدارس از دانش آموزان تیزهوش انتظار می رود از خود نشان نمی دهند. دانش آموزان نوع 5 ممکن است بدخط باشند یا رفتارهای مخربی از خود بروز دهند؛ این عوامل موجب می شوند به راحتی نتوانند از عهده انجام تکالیف خود برآیند. آنها اغلب به دلیل ناتوانی شان در انجام تکالیف مدرسه، گیج و آشفته به نظر می رسند.این دانش آموزان علایم استرس را از خود نشان می دهند و ممکن است احساس دلسردی، ناکامی ، طردشدگی ، درماندگی یا انزوا کنند.

کودکان نوع 5 ممکن است مشکلات خود را انکار نمایند و ادعا کنند که فعالیت ها یا تکالیف تحصیلی «کسل کننده» یا « احمقانه» هستند. آنها ممکن است با استفاده از حس شوخ طبعی خود به تحقیر دیگران بپردازند تا از این طریق عزت نفس ضعیف خود را تقویت نمایند. این دانش آموزان می خواهند از شکست ها اجتناب کنند و از اینکه نمی توانند انتظاراتشان از زندگی را برآورده کنند، ناراحت هستند، آنها ممکن است به صورتی بسیار ماهرانه از مکانیسم «عقلی سازی» به عنوان وسیله ای برای مقابله با « احساس بی کفایتی » استفاده کنند. این کودکان اغلب ناشکیبا و انتقادگر هستند و به شدت نسبت به انتقاد واکنش نشان می دهند .

معمولاً این کودکان، موردغفلت قرار می گیرند زیرا به عنوان دانش آموزانی عادی تلقی شده یا برای آموزش های ترمیمی ارجاع داده می شوند.مدارس معمولاً فقط به ضعف های این دانش آموزان توجه می کنند و نمی توانند توانایی ها یا استعدادهای آنها پرورش دهند.

تیزهوشان نوع 6 : یادگیرندگان خودمختار

کودک تیزهوش نوع 6 یک یادگیرنده خودمختار است. هرچند ممکن است والدین، شواهدی حاکی از وجود این نوع کودکان را ذکر کنند، اما تعداد کمی از کودکان، این نوع از تیزهوشی را در سنین بسیار پایین از خود نشان می دهند. این کودکان، همانند دانش آموزان نوع 1، در مدرسه دارای عملکرد بسیار مؤثر هستند. با وجود این، برخلاف دانش آموزان نوع 1 که سعی دارند با کمترین تلاش ممکن، به موفقیت دست یابند، دانش آموزان نوع 6 آموخته اند تا از امکانات مدرسه برای ایجاد فرصت های جدید استفاده کنند. آنها برای مدرسه کار نمی کنند، در عوض ، مدرسه را وادار می کنند تا برای آنها کار کند. دانش آموزان نوع 6 خودپنداره قوی و مثبت دارند زیرا نیازهایشان برآورده می شود، موفق هستند و به سبب دستاوردها و نیز به خاطر خودشان ، موردتوجه و حمایت دیگران قرار دارند. آنها مورد احترام بزرگسالان و همسالان هستند و معمولاً در مدرسه یا اجتماع، رهبری گروه ها را به دست می گیرند.

دانش آموزان نوع 6 مستقل و خود رهبر هستند . آنها از طراحی اهداف آموزشی و شخصی خود، احساس امنیت می کنند، خودشان را می پذیرند و توانایی بالایی برای خطر کردن دارند. جنبه مهم این نوع از تیزهوشی آن است که این افراد، دارای یک « نیروی شخصی» قوی هستند. آنها فهمیده اند که می توانند زندگی خود را تغییر دهند و در انتظار دیگران نیستند تا در این تغییر به آنها کمک کنند. این دانش آموزان به صورتی آزادانه و درد مناسب می توانند احساس ها، اهداف ونیازهایشان را بیان کنند.

تیزهوشی پنهان

گزارش ها از وضعیت آموزش در آمریکا مؤکداً نتیجه گرفته است که ما در یک دوره بحران به سر می بریم . مثلاً سند معتبر « ملتی در آستانه خطر» (1983) به کرات ادعای وحشتناکی کرده است که توانایی آزمون شده بیش از نیمی از دانش آموزان تیزهوش با پیشرفت قابل مقایسه آنان در دروس ریاضی و علوم هماهنگ نیست. به دنبال این گزارش و سایر گزارش ها ابتکارات متعددی در هردو زمینه آموزشی عمومی و ویژه با هدف درک بهتر چگونگی تأثیرگذاری نظام آموزش و نیز چگونگی تخصیص بهترین خدمات و منابع جهت ارضاء نیازهای یادگیری همه دانش آموزان صورت گرفته است. اصطلاحات « آموزش عادی ابتدایی» ، « ساختار مدارس» ، «بهسازی مدارس» ، « آموزش جامع » ، مدارس مؤثر» و «مشاوره همگانی» ، عناونی مقالات را در کوشش های اخیر تشکیل می دهند. در مجموع ، این کوشش های وسیع، آزمایش مجدد تمام ابعاد فعالیت های آموزشی از قانونگذاری تا سازمان مدرسه، دوره تحصیلات ، نقش های یک معلم، منبع توسعه و مهمترین آنها ارائه خدمات فردی در جهت نیازهای یادگیری دانش آموز را به مربیان و محققان آموزش و پرورش مورد تأکید قرار می دهند. چالش اخیر تمام مواردی که در نظام های آموزشی شریک هستند، مواجهه با این مسئله است که چگونه می توانیم عقاید به ظاهر متناقض را به خوبی و کامل در مدارس آینده ارضاء سازیم؟

همه مربیان و محققان در زمینه آموزش تیزهوش موظفند با دقت، توجهات خود را بر مدارس آینده معطوف داشته، آنها را تحلیل نمایند. یکی از مهترین ابعاد این جریان، تأکید اخیر بر آن دسته از دانش آموزان تیزهوش است که به دلایل متعدد در جریان آزمون معیار شده معمولی و مورد استفاده به اسانی تشخیص داده نمی شوند و در نتیجه تحت عنوان «تیزهوشان پنهان » معرفی شدند. براساس پرسشنامه ای که راجع به چشم اندازهای تحصیلات تیزهوشان در نقاط مختلف جهان پخش شده، مشخص گردید که تمایلات جاری برای اختصاص تلاش ها  و منابع به منظور حمایت از دانش آموزان تیزهوشی که از خدمات کمتری برخوردار بودند، حاصل توازن خلاقی بین دو فلسفه غالب و متضاد در اکثر کشورها است : 1- مساوات بشر از یک سو 2- نخبه گرایی و امتیاز بخشیدن به دانش آموزان تیزهوش از سوی دیگر. خدمت به دانش آموزان تیزهوش در آستانه خطر جهت اکتساب زمینه های رشد منجر به کاهش این فاصله فلسفی می شود(میچل و ویلیامز ، 1987).

پذیرش این نکته که دانش آموزان تمایل دارند در مدارس آینده، برجسته باشند، دلالت های مستقیمی را ایجاب می کند؛ برای آنکه چگونه منابع قابل دسترسی (دولتی و شخصی) ، سازمان آینده و خدمات آموزشی را گسترش دهیم. نظیر پرسش های زیر باید مدنظر قرار گیرند. هدف از آزمون و تشخیص چیست ؟ چه کسی باید مسئول آزمون و سنجش باشد؟ این تلاش های ارزیابی تا چه اندازه در برنامه ریزی واقعی برای تیزهوشی مؤثر است ؟ و با توجه به محیط اقتصادی کنونی و کمبود ذخائر آیا اقدامات تشخیصی وآزمون نبابد خط مشی جدیدی ایجاد کند که به جای تأکید بیش از حد بر موضوعات تشخیص، نیازهای یادگیری افراد را تعیین کرده و مورد توجه بیشتر قرار دهند؟

تیزهوشان پنهان چه کسانی هستند؟

اصطلاح «تیزهوشان پنهان» (نهفته ) برای گروه بیشماری به کار می رود که در مطالعات به تیزهوشان ناتوان از لحاظ یادگیری، تیزهوشان معلول، تیزهوشان در معرض خطر، تیزهوشان مختلف از لحاظ فرهنگی، تیزهوشان نژادی ، تیزهوشان کم آموز و زنان تیزهوش اشاره دارد.شاخص معتبری سه گروه غیر پیشرفته تهیه کرده است که ممکن است تیزهوشان پنهان در آن یافت شوند( ریچرت، 1987)اولین گروه شامل آن دسته از افرادی است که در خطر افتادن آنها ، کاملاً به عوامل محیطی طبقه اقتصادی – اجتماعی پائین ، اقلیت نژادی و قومی مربوط می شود، همچنین افرادی که زبان انگلیسی ، زبان دوم آنها است همینطور دانش آموزان دختر.

دومین گروه دانش آموزانی هستند که به وسیله تشخیص سنتی که در نظام جاری مدارس مورداستفاده قرار می گیرد، «غیرپیشرفته اند» . این گروه، انواع مختلف تیزهوشی را در بر می گیرد، شامل دانش آموزانی که در زمینه های خلاقیت، هنرهای عملی و بصری، رفتار روانی – اجتماعی رهبری ، توانایی حرکتی و توانایی هوشی فوق العاده هستند و گروه به دانش آموزان کم آموز تحصیلی ، معلولین حرکتی، ناتوانایان در یادگیری و افرادی که دچار مشکلات عاطفی هستند، اطلاق می گردد. هرکدام از این گروه های فرعی، چالش منحصر به فردی را برای مربیان ارائه 
می دهند. هرچند که همه این گروه های فرعی ، چالش منحصر به فردی را برای مربیان ارائه 
می دهند. هرچند که همه این گروه ها در ناخوشایندی عمومی احتمال خطر و شکست بیشتر در راه دستیابی یا توسعه تیزهوشان و مستعدان خود برای نیل به قابلیتهایشان اشتراک دراند . این یک مشکل جزئی نیست و ورای سطح فردی ، بر وجود ضرر بیشتری برای جامعه دلالت دارد. به نظر می رسد مانع اصلی برای شناسایی « دانش آموزان با تیزهوشی پنهان» مستقیماً به فعالیت های تشخیصی مربوط می شود.