مرکز تخصصی روانشناسی در شرق و شمال تهران

از مهمترین هیجان هایی که در زندگی همه افراد نقش مهم و موثری دارد، هیجان خشم است که اغلب بر اثر واکنش شخص نسبت به رفتارهای نامناسب بروز می کند. خشم می تواند از یک رنجش و ناراحتی زود گذر تا یک عصبانیت تمام عیار گسترش یابد. اما در هر حال پدیده ای کاملا طبیعی است و مانند سایر احساسات و هیجان ها نشانه سلامت، تندرستی و عواطف انسانی است ولی هنگامی که از کنترل خارج می شود می تواند به یک حس مخرب و ویرانگر تبدیل شود و پیامدهای ناگواری را در تمامی عرصه های زندگی بوجود آورد.

همچنین خشم می تواند از عوامل بیرونی یا درونی باشد. از عوامل بیرونی می توان خیانت در امانت، مورد بی اعتنایی قرار گرفتن، ملاحظه نکردن دیگران، مورد توهین و تجاوز واقع شدن و از عوامل درونی می توان افکار و عقاید غیر منطقی، توفعات نابجا و احساس ناکامی اشاره کرد^.

خشم از ممانعت ناشی می شود زمانی که چیزی یا کسی مانع از رسیدن ارگانیسم به هدفی که دارد شود بروز پیدا می کند. خشم به صورت پرخاشگری فیزیکی، پرخاشگری کلامی، خصومت، مخالفت، انتقاد، احساس رنجش، بارها درباره ی چیزی حرف زدن، دوری یا اجتناب ازمسائل و افراد ابراز می شود(بشکار، 1387). آن گونه که بیان شده خشم هیجان خطرناکی است زیرا در پی تخریب و از بین بردن آن چیز یا کسی است که ارگانیسم آنرا مانعی بر سر راه خود می داند. افزایش فشار خون و ضربان قلب و تحریکات بدنی ناشی از خشم می تواند برای فرد خطرناک باشد، خشم اگر هم ابراز نشده و درون ریزی شود، خصومت را در درون فرد افزایش می دهد و به عملکرد فرد در موقعیت های بین فردی، اجتماعی و سازگاری با دیگران، دستیابی به اهداف زندگی خانوادگی و موقعیت های شغلی آسیب می زند. همه افراد خشم را تجربه و آن را نشان می دهند، برخی افراد خشم شان را با روش های سالمی مدیریت می کنند و برخی دیگر بوسیله خشم شان با روش های غیر سالمی کنترل می شوند. خشم حالتی هیجانی توصیف می شود که می تواند زیربنای پرخاشگری و خصومت باشد. خصومت به نگرش پرخاشگرانه فراگیری اطلاق می شود که فرد را به سوی رفتارهای پرخاشگرانه سوق می دهد، در حالی که پرخاشگری به رفتار قابل مشاهده با قصد آسیب رسانی اطلاق می شود. همچنین پرخاشگری عبارتست از حالت منفی همراه با نقص ها و انحرافات شناختی و رفتارهای ناسازگارانه.

ماهيت خشم

اين حالت، نوعي هيجان است كه از لحاظ شدت مي تواند خفيف، شديد يا ويرانگر باشد. اصولاً هيجان را عوامل دروني و بيروني تحريك و راه اندازي مي کند. هيجان نه تنها مضّر نيست، بلكه لازمه زندگي است. زيرا نمي توانيم هيجان ها را از زندگي دور كنيم. نه تا كاري كه مي توانيم انجام دهيم اين است كه يا از وقوع آنها بكاهيم، يا اينكه ياد بگيريم چگونه با آنها سازگاري يا مقابله داشته باشيم. همانند ديگر هيجانات، عصبانيت موجب تغييرات متعدد زيستي و فيزيولوژيكي مي شود، مثل افزايش فشار خون، ضربان قلب، تنفس و همچنين افزايش ميزان ترشح آدرنالين و نورآدرنالين.برانگيختگي شديد فیز يولوژيكي مشخصه ي آن دسته از حالات هيجاني است كه جاندار را براي عمل فرار یا جنگ  آماده مي كند. ناکامی،آسيب، نوميدي، اذيت، تهديد و برخي از علت هاي بروز خشم هستند. خشم مي تواند ناشي از عوامل دروني يا بيروني باشد، شما مي توانيد از دست فرد مشخصي، مثل يك همكار، يا يك حادثه، ترافيك يا پرواز لغو شده عصباني شويد (عوامل بيروني) يا از مسائل شخصي خود ناراحت باشيد مثل يك ناكامي، يا يادآوري حوادث و خاطرات تلخ وآسيب زا شما را نگران كرده باشد (عوامل دروني).همه ي ما خشم را در زندگي روزمره خود تجربه مي كنيم، و سعي مي كنيم آن را با شيوه اي مناسب ابراز كنيم. برخي افراد تا زماني كه فشار ناكامي و خشم زندگي روزانه آنان را طاقت فرسا نكرده است، خشم را در خود نگه مي دارند.

برخي ديگر ظاهراً در عصبي شدن، فرياد كشيدن، زدن و پرتاب كردن و در كل رفتارهايي كه قلب ها را مي شكند، متخصص و خبره هستند.خشم مخرب از لحاظ فردي و اجتماعي به ما آسيب مي زند. اداره و كنترل خشم لزوماً به معني ابراز كمتر آن نيست، بلكه به معني فراگيري شيوه اي از ابراز آن است كه براي ما و كساني كه پيرامون ما هستند مناسب و يا حتي مفيد باشد. هرچند ممكن است تصور بروز خشم به شيوه اي سازنده، تازه و غريب به نظر برسد، ولي بايد گفت كه چنين امري ممكن است. براي مثال، برخي افراد هنگامي به آرامش مي رسند كه درباره خشم خود مي نويسند، آن را نقاشي مي كنند، يا با دوستان و اعضاي خانواده صحبت مي كنند، برخي ديگر قدم مي زنند، ورزش مي كنند و يا آميزه اي از اين رفتارها را انجام مي دهند.